از صفرِ مرمت تا صدِ رونمایی

 علاوه بر متن نسخه اجزای دیگر آن هم مهم هستند
بعد از صحبت‌های محمدرضا صرفی، علیرضا هاشمی نژاد؛ مدرس دانشگاه، پژوهشگر، خوشنویس و سرپرست کارگاه مرمت دانشگاه شهید باهنر کرمان و سالومه غلامی؛ استاد و پژوهشگر گروه زبان شناسی تطبیقی دانشگاه گوته فرانکفورت آلمان و متخصص حوزه‌های زبان‌شناسی تاریخی و زبان‌های ایرانی و نسخه‌های اوستا و فرهنگ زردشتی پشت تریبون رفتند تا در مورد اهمیت انجامه‌ها و حاشیه نوشت‌ها در نسخه‌های خطی سخن بگویند.
در ابتدا علیرضا هاشمی نژاد پس از بیان مقدمه‌ای در مورد ساختار نسخه‌های خطی، به طور مختصر توضیحاتی در مورد مراحلی که در گذشته برای تهیه یک نسخه خطی، طی می‌شده، ارائه داد و گفت: «نسخه خطی به طور کلی از دو دید بررسی می‌شود، یکی از بعد محتوا و دیگری از بعد فیزیک نسخه؛ بخش فیزیکی از جنبه‌های مختلف بررسی می‌شود از صحافی گرفته تا تزیینات و در بخش محتوا هم متن مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.»
او با بیان اینکه تمام اطلاعات در مورد نسخه، از خود نسخه به دست می‌آید، تاکید کرد: « علاوه بر متن نسخه، اجزای دیگر آن از دید نسخه شناسی از اهمیتی بالا برخوردار است.»

 باید با شک به سراغ نسخه‌های خطی رفت
این پژوهشگر هنر  از انجامه، حاشیه، و ظهریه به عنوان بخش‌های مهم یک نسخه‌ي خطی نام برد و در توضیح انجامه گفت: «انجامه توسط کاتب، نوشته می‌شده و به طور معمولی حاوی تمام اطلاعاتی است که راجع به کتابت نسخه مهم است؛ نام کاتب، زمان و گاه مکان کتابت و حتی میزان دستمزد کاتب یا نوع کاغذ و .... که همگی این اطلاعات کمک بسیار زیادی به شناخت نسخه می‌کند. بنابراین این بخش از هر نسخه خطی برای نسخه شناس بسیار حیاتی است.» 
او ادامه داد: «نسخه شناسی که کارش را بلد است اولین برخوردش با انجامه این است که احتمالا جعلی است و بعد در ادامه کار است که با استفاده از شواهد دیگر این شک یا برطرف می‌شود و یا به یقین تبدیل می‌شود، یعنی باید با شک به سراغ نسخه‌های خطی رفت.»
این هنرمند خوشنویس با بیان اینکه نباید نسبت به مقدمه‌ای که برای یک نسخه‌ی خطی نوشته می‌شود، بی‌توجه بود، اظهار کرد: «با این همه اطلاعات و نکات ریزی که در یک نسخه خطی وجود دارد، یک مقدمه نسخه شناسی برای یک نسخه خطی چندین دانش و علم را در خودش جا می‌دهد، و نسخه را از چندین جنبه معرفی می‌کند. هرکدام از این دانش‌ها تخصص خاص می‌خواهد، انواع خطوط انواع تزیینات، انواع جلد، کاغذ و .... باید برای نوشته شدن یک مقدمه شناسایی شوند. اگر این مقدمه توسط یک نسخه شناس نوشته شده باشد شامل اطلاعاتی از انواع هنرهاست.»
او در پایان صحبت‌هایش چند انجامه و حاشیه را به عنوان نمونه به مخاطبین جلسه نشان داد.

 زبان اوستایی کامل‌ترین مجموعه از زبان‌های ایرانی باستان است 
پس از علیرضا هاشمی نژاد، سالومه غلامی پشت تریبون رفت و پیش از پرداختن به بحث انجامه‌ها، مقدمه‌ای در مورد اهمیت در نسخه‌های اوستا و دلیل تلاش برای یافتن نسخه‌هایی بیشتر بیان کرد. 
او با اشاره به اینکه این کتاب دینی، تنها شاهد زبان اوستایی است، در مورد اهمیت این زبان باستانی ایرانی گفت: «زبان اوستایی کامل‌ترین مجموعه زبانی از زبان‌های ایرانی باستان است، از فارسی باستان تنها کتیبه‌هایی از شاهان هخامنشی به خط میخی باقی مانده و از زبان مادی هم به جز چند وام واژه در کتیبه‌ها، شاهد دیگری به دست ما نرسیده است.»
این پژوهشگر دانشگاه گوته فرانکفورت سپس به بیان تاریخچه تلاش‌هایی که برای یافتن نسخه‌های خطی اوستا در ایران شده پرداخت و در این مورد گفت: « اوستاشناسان زیادی برای پیدا کردن نسخه‌های اوستا، به ایران سفر کردند. از جمله مهم‌ترین آنها وسترگارد، ویلیلم جکسون و ادوارد براون هستند که تا حدی موفق شدند اما تعداد کمی نسخه پیدا کردند و همه را با خود به اروپا بردند. بعد از این سه نفر، غربیان زیادی به ایران سفر کردند و در نهایت به این نتیجه رسیدند که دیگر اوستایی در ایران وجود ندارد. براساس تعداد محدودی از اوستاهای بدست آمده در آن زمان، نظریاتی در این خصوص ارائه شد که تقریبا تا سال 2005 همه جا مورد قبول بود اما اکنون این نظریات رد شده البته با کمال تاسف در ایران هنوز هم گاه شنیده می‌شود..»

 نسخه‌های جدید دانش اوستاشناسی را زیر و رو کرده
این متخصص زبان‌شناسی تاریخی، در ادامه صحبت‌های خود گفت: در سال 2000 میلادی مقاله‌ی از  خانم دکتر مزداپور چاپ شد که چند نسخه‌ی جدید از اوستا را معرفی می‌کرد و در نهایت، نظریات قدیمی توسط آقایان ترومبوی و کانترا رد شد.»
او اضافه کرد: «ما در بخش ایرانشناسی دانشگاه گوته به این نتیجه رسیدیم که نسخه‌های جدید نباید محدود به این چند جلد باشد، و اگر نسخه‌ی جدیدی پیدا شده، نسخه‌های دیگری هم ممکن است پیدا شود. با همین باور بود که ما در آدا (آرشیو دیجیتال اوستا) سفرهای خود را برای یافتن نسخه‌های خطی از سال 2011 شروع کردیم و از آن موقع تا حالا 90 نسخه جدید پیدا کردیم که البته بعد از سفر اخیر من باز هم نسخه‌های جدیدی پیدا شد و تعداد نسخه‌ها به 95 رسید.»
دکتر غلامی با ابراز خوشحالی از یافتن نسخ جدید،‌ ابراز کرد: «این نسخه‌ها دانش اوستاشناسی را زیر و رو کرده است.»
او در بخش دوم صحبت‌هایش به تشریح انجامه‌ها در نسخه‌های مختلف اوستا و همچنین برشمردن ویژگی‌های آنها پرداخت.

 این نسخه در وضعیتی بسیار نامطلوب به ما سپرده شد
بعد از ارائه‌ی توضیحات تخصصی علیرضا هاشمی نژاد و سالومه غلامی، نوبت به اجرای بخش آخر این برنامه یعنی رونمایی از وندیداد خطی با مرمت کارگاه مرمت دانشگاه شهید باهنر کرمان رسید.
پیش از رونمایی علیرضا هاشمی نژاد به ارائه‌ي پاره‌ای از توضیحات پرداخت؛ او گفت: «این نسخه به نظر مربوط به دوره قاجاریه است که در وضعیتی بسیار نامطلوب به بخش مرمت دانشگاه باهنر سپرده شد.»
سرپرست کارگاه مرمت دانشگاه شهید باهنر کرمان با بیان اینکه قبل از شروع به کار مرمت، نسخه‌ها ابتدا مستندنگاری می‌شوند تا وضعیت نسخه در زمان تحویل ثبت شود، گفت: «بعد از مستندنگاری، نسخه خطی را با ترکیبی از آب و هیدروکسید کلسیم و درصدی از الکل شست و شو می‌دهیم، این کار هم آفت زدایی می‌کند و هم از آنجا که در اثر مرور زمان و شرایط بد نگهداری، اسیدیته کاغذ بالا رفته و آسیب پذیر  شده، آن را احیا می‌کند.»
او با بیان اینکه کاغذ و چسب مورد نیاز برای مرمت، از خارج وارد می‌شود، اظهار کرد: « با این همه مرمت به شیوه سنتی انجام میشود، چون هر مرمتی باید قابل احیا باشد.» 
این پژوهشگر نسخ خطی سپس به جلد کتاب هم اشاره کرد و گفت که بسیار آسیب دیده بوده و او و همکارانش تمام تلاش خود را کرده‌اند که قسمت‌های باقی مانده از جلد به همان شکل حفظ شود.

 پس از دانشگاه تهران ما تنها دانشگاهی هستیم که بخش مرمت داریم
او با بیان اینکه در اصل انجام این مرمت به دست خانم هاشمی و برخی دیگر از دانشجویان صورت گرفته به آنها خسته نباشید و دست مریزاد گفت و اشاره کرد: « مرمت مجموعه‌ای از نقشه‌های فرش کرمان هم در کارگاه ما در حال انجام است.»
هاشمی نژاد با مهم برشمردن تاسیس کارگاه مرمت در دانشگاه باهنر از مسوولین این دانشگاه گله کرد که در چنین جلساتی حاضر نیستند تا متوجه کارهایی که در این قسمت صورت می‌گیرد، شوند و در پایان صحبت‌هایش از خانم دکتر مغفوری رییس کتابخانه مرکزی و دیگر همکارانش در این قسمت تشکر کرد که اجازه تاسیس این کارگاه مرمت را در دانشگاه شهید باهنر داده‌اند، و تصریح کرد: «تا آنجا که من می‌دانم به جز ما و دانشگاه تهران هیچ کدام از دانشگاه‌ها، چنین بخشی ندارند.»

 به پیروی از سنت کتابت در کرمان دوست داشتم نسخه در اینجا مرمت شود
در نهایت و پیش از رونمایی از کتاب سالومه غلامی توضیحاتی در خصوص نسخه مورد نظر ارائه داد. او گفت: «این نسخه هم مانند بسیاری از نسخه‌های دیگر به بازار سیاه یزد و سپس به عتیقه فروشی‌ها راه پیدا کرده و شخص مجموعه داری به نام آقای ذوالفقاری آن را خریداری نموده است. ایشان هم این نسخه و نسخه دیگری که در وضعیتی خیلی بدتر قرار دارد، برای مرمت به ما سپردند.»
این پژوهشگر اوستا، ادامه داد: « ابتدا قرار بود این نسخه را برای مرمت به کتابخانه ملی یا آستان قدس یا کتابخانه مرعشی در یزد (که «آن هم از مجموعه کتابخانه‌های آستان قدس است) بسپاریم. اما دیداری که با آقای هاشمی نژاد داشتیم و ایشان در مورد کارگاهشان حرف زدند و از آنجا که دانشگاه گوته و دانشگاه شهید باهنر تفاهم نامه همکاری امضا کرده‌اند، مرمت این کار به دست دانشگاه شهید باهنر سپرده شد، در واقع خود من هم با توجه به سنت کتابتی که در شهر کرمان – که یکی از معروف‌ترین خانواده‌های مشهور به این کار هم خانواده مرزبان بوده‌اند – بوده دلم می‌خواست که این کار در کرمان انجام شود.
لازم به یادآوری است که در این مراسم، رئیس و معاون پژوهشکده اسلام و ایران دانشگاه شهیدباهنر کرمان، پژوهشگر گروه زبان شناسی تطبیقی دانشگاه گوته فرانکفورت آلمان، دبیر شبکه ملی جامعه و دانشگاه در استان کرمان و رئیس کمیسیون فرهنگی و هنری شورای شهر کرمان، رئیس گروه ادبیات دانشگاه فرهنگیان، رئیس دفتر اسناد ملی، رئیس مرکز کرمان شناسی و....حضور داشتند.
شایان ذکر است، نسخه ها معمولا بعد از مرمت اسکن شده و در سامانه دانشگاه برلین بارگذاری شد و اصل آن به صاحب نسخه بازگردانده می‌شود و درصورت خریداری نسخه، به یکی از کتابخانه‌های کشور اهدا می‌گردد.

مرجان افشاری راد