امروزه وندالیسم بهخصوص برای کسانی که در شهرهای بزرگ و پرجمعیت زندگی میکنند واقعیتی تلخ و گریزناپذیر است.
امروزه وندالیسم بهخصوص برای کسانی که در شهرهای بزرگ و پرجمعیت زندگی میکنند واقعیتی تلخ و گریزناپذیر است. وندالیسم از واژهی وندال، نام قومی از اقوام ژرمن ـ اسلاو گرفته شده است. آنها در قرن پنجم میلادی زندگی میکردند و مردمانی جنگجو، خونخوار و مهاجم بودند که به سرزمینهای اطراف حمله میکردند و باعث تخریب و تاراج مناطق و آبادیهای متصرفه میشدند. روحیهی ویرانگری آنها که در تاریخ به جا مانده بود، موجب شد بهویژه در قرن بیستم افرادی را که آگاهانه اموال، اشیا و متعلقات عمومی، آثار هنری، علمی، تاریخی و باستانی را تخریب میکنند، «وندال» و به عمل آنها «وندالیسم» گفته شود. بنابراین وندالیسم پدیدهای اجتماعی است که تخریب امکانات و وسایل عمومی را به همراه دارد. وندالیسم اثرات مختلفی بر فضای شهرها دارد که زیانهای اقتصادی، روانی و اختلال در نظم عمومی بخشی از آن است.
پدیدهی وندالیسم یا تخریب اموال عمومی یک پدیدهی اجتماعی زشت و مذموم است که در متون جامعهشناسی بهعنوان نوعی روحیهی بیمارگونه مطرح است که فرد تمایل دارد بهصورت ارادی و آگاهانه اموال عمومی و گاه اموال خصوصی را تخریب کند. این پدیده ریشه در ضمیر انسانها داشته و به جنسیت، نژاد، ملیت، فرهنگ، مذهب، سن، قومیت، مدرک، نوع خانواده و جامعه بستگی ندارد و در همهی ممالک توسعهیافته، کمترتوسعهیافته و در حال توسعه دیده میشود.
وندالیسم به دو دستهی گروهی و فردی تقسیم میشود که بیشتر تخریبها توسط وندالیسم فردی اتفاق میافتد و خسارتهای زیادی را نیز به جامعه وارد میکند. براساس تحقیقات انجامشده در جهان، رفتارهای وندالیستی بیشتر توسط جوانان، بدون آنکه بدانند این عمل جرم است، انجام میشود. درواقع آنها رفتار خود را نوعی شوخی میدانند.
وندالها از قشرها و طبقات مختلف جامعه هستند و تنها در بین طبقات پایین و با سطح پایین تحصیلات نیستند. هَکِرها و کسانی که ویروس وارد شبکهی اینترنت میکنند، جزو وندالها محسوب میشوند. با این وجود کارشناسان اجتماعی نظرات گوناگونی راجع به بروز این پدیده بیان کردهاند که طبق آن، دلایلی مانند بیماریهای روحی-روانی و فقر اقتصادی، پایین بودن سطح تحصیلات، همنشینی با دوستان بزهکار، ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی، هوش پایین، مشکلات خانوادگی و تربیتی و مشکلات اجتماعی و فرهنگی باعث بروز پدیدهی اجتماعی وندالیسم میشود.
رفتارهای وندالیستی در شهر
نوشتن یادگاری در بناهای تاریخی، اماکن مذهبی، مجسمههای نصبشده در میدانها، پارکها و مکانهای عمومی، سینماها، آسانسورها، پارکها و فضاهای سبز عمومی، صندلیهای اتوبوس و مترو، کتابهای کتابخانهها، تلفنهای عمومی و صندوقهای پست؛ کندن و برداشتن علایم راهنمایی، شکستن یا خم کردن چراغهای راهنمایی؛ آسیب زدن به بدنهی اتومبیل بهوسیلهی چاقو، قیچی، آچار، کلید، میخ، ناخنگیر، سنگ، مواد رنگی، جوهر، انواع اسپریهای رنگی، مواد شیمیایی، قیر و چسب؛ پنجر کردن لاستیک چرخهای اتومبیل و شکستن شیشهها و آیینههای اتومبیل(همهی آسیبهای ممکن برای کلیهی اتومبیلهای شخصی که در خیابانها و کوچهها پارک شده است، جزو رفتارهای وندالیستی محسوب میشود، ولی اتومبیلهای گرانقیمت بیشتر در معرض این رفتارها قرار دارد؛ زیرا یکی از دلایل بروز آن، وجود ثروتی است که فرد وندال از آن محروم است و فرد ثروتمند را عامل فقر خود میداند.) پاره کردن بنرها و پوسترهای تبلیغاتی و پخش آنها روی زمین؛ نصب و نوشتن آگهی و تبلیغات روی دیوار منازل، اماکن عمومی و ساختمانهای دولتی نیز از دیگر رفتارهای وندالیستی است. تخریب نیمکتها، نورپردازها، سایهگسترها، میزهای پینگپنگ، تجهیزات روشنایی در پارکها، بیرون کشیدن یا کندن گلهای پارک، آزار دادن حیوانات و جانوران تفریحگاههای عمومی یا پارک وحش، مسدود کردن و تخریب فوارهها و انداختن آشغال در محوطهی آبنما، تخریب تجهیزات روشنایی در خیابانها و کوچهها، تخریب فضای سایهبان ایستگاههای اتوبوس، نوشتن الفاظ زشت و ناپسند در مکانهای عمومی، قرار دادن موانع بزرگ روی خطوط راه آهن و پرتاب سنگ به شیشههای قطار، آسیب رساندن به ورزشگاهها و تجهیزات ورزشی، شکستن شیشهها و درب فروشگاهها، شکستن و دزدیدن سطلهای زباله، ایجاد حریق عمدی در پارکها، تخریب شیرهای آب و دستگاههای آب سردکن داخل پارکها و فضاهای سبز و تخریب وسایل محوطهی بازی کودکان بخشی دیگر از مصادیق رفتارهای وندالیستی در شهر هستند.
گسترش وندالیسم، افزایش بیاعتمادی مردم و کاهش سرمایهی اجتماعی را بهدنبال دارد
وندالیسم نوعی از بزهکاری است که مخل نظم عمومی است. وندالیسم باعث کاهش کیفیت زندگی شهری میشود و با افزایش پرخاشگری و خشونت در شهرها نهتنها در کاهش کیفیت و مطلوبیت وسایل عمومی تاثیر دارد، بلکه موجب افزایش احساس ترس و ناآرامی در جامعه میشود.
زیانهای اقتصادی یکی از مهمترین و بارزترین آسیبهای وندالیسم است؛ زیرا هرساله بخش عظیمی از بودجهی کشورها صرف تعمیر و بازسازی وسایل تخریبشده میشود. علاوه بر صرف هزینهی اقتصادی، شهروندان زمان زیادی را نیز از امکانات عمومی بیبهره هستند تا وسایل عمومی از تعمیر و بازسازی بازگردد و مجددا بتوانند از آنها استفاده کنند. این زمان از دسترفته از بهرهبری امکانات عمومی منجر به نارضایتی و بیاعتمادی مردم نسبت به مدیریت شهری و کاهش سرمایهی اجتماعیِ اعتماد میشود.
یکی دیگر از نتایج وندالیسم از نظر روانشناختی است. زشت شدن مناظر شهری، احساس بدی به شهروندان میدهد و همچنین بهنوعی موجب تحریک دیگر وندالها برای افزایش تخریب میشود.
یکی از نکات مهم در رابطه با وندالیسم این نکته است که وندالهای کهن یا همان وندالهای قرن پنجم میلادی، سرزمینهای دیگران را نابود میکردند؛ یعنی با هجوم وحشیانهی خود، چیزی را ویران میکردند که ساختهی دست یک کشور دیگر بود و به اقتصاد سرزمین خود آسیبی نمیزدند؛ اما وندالهای مدرن چیزی را نابود میکنند که متعلق به جامعهی خودشان است؛ یعنی ضرر و زیان آن دامن خودشان را هم میگیرد، ولی از آن آگاه نیستند.
ضرورت همسویی نهادهای مختلف با مدیریت شهری برای کاهش رفتارهای وندالیستی
برای جلوگیری و پیشگیری از بروز پدیدهی تخریبگری شهری در جامعه، الزامات زیادی وجود دارد. تربیت خانوادگی، فرهنگسازی و بالا بردن شعور اجتماعی، افزایش مشارکت مردمی، دقت در استفاده از فضاهای بالقوه برای رفتارهای وندالیستی، افزایش نظارتهای اجتماعی، افزایش فضاهای عمومی، نیمهعمومی و خصوصی، بازطراحی شهری برای استفادهی مناسب از فضاها، توجه به زیباسازی و زیباشناسی شهری و درنهایت در نظر گرفتن استحکام و شکل فیزیکی مناسب در ساخت سازهها و فضاهای شهری، مکانیابی دقیق و مناسب تجهیزات بهمنظور کم کردن امکان دسترسی تخریبگران به آنها، توسعهی آموزش و اطلاعرسانی در مورد وندالیسم و افزایش احساس مسئولیتپذیری در بین شهروندان با هدف جلوگیری از رفتارهای وندالیسمی دیگران برخی از این راهکارهاست.
برای کاهش رفتارهای وندالیستی، چارهای جز همسویی نهادهای آموزشی، فرهنگی، مذهبی، رسانهها و مهمتر از همه خانوادهها با مدیریت شهری نیست. آبادانی و شادابی شهر ارتباط مستقیم با سلامت جسمی و روانی شهروندان دارد و این حق و وظیفهی تمام شهروندان است که با آگاهی از هزینههای خدمات شهری و شیوههای برخورد با وندالها، جلوی افزایش این پدیدهی ناخوشایند را بگیرند.
حمیده دانایی
کارشناس ارشد برنامهریزی شهری