اشاره: یکی از مراقبت‌های ویژه‌ای که گیاهان فضاهای سبز به‌ویژه درختان و درختچه‌های زینتی در طول دوره‌ی رشدی خود نیاز دارند و از مهم‌ترین آن‌ها نیز به‌شمار می‌رود، هرس درختان است.
هَرَس، علم و هنر قطع کامل یا جزییِ اندام‌های مختلف گیاهی است که باعث تنظیم و کنترل رشد، گل‌دهی و میوه‌دهی می‌شود و با کمک آن اسکلت قوی، سالم و شکل مناسب در سال‌های اولیه‌ی رشد در خزانه و یا محل اصلی ساخته می‌شود.
نگه‌داری اندازه‌ی درخت در حد مطلوب، حذف شاخه‌های خشکیده، بیمار، ضعیف و شکسته، حذف شاخه‌های مزاحم، خلوت کردن قسمت داخلی تاج درختان به‌منظور تهویه‌ی داخل تاج درخت، رسیدن نور به قسمت‌های داخلی و مقاومت گیاه نسبت به وزش باد و طوفان یا برف سنگین و تحریک گل‌دهی و میوه‌دهی و جوان‌سازی درختان و درختچه‌های مسن از مهم‌ترین دلایل هرس درختان است.
به بهانه‌ی آغاز سربرداری درختان نارون بولوار جمهوری‌اسلامی توسط شهرداری کرمان، با هادي زهدي، دکتراي حشره‌شناسي به گفت‌و‌گو نشستیم.
• آقاي دکتر! با توجه به اين‌که اغلب درختان آفت‌زده در شهر کرمان به‌خصوص در بولوار جمهوري‌اسلامی نارون هستند، لطفا در مورد ويژگي خاص اين درخت و مستعد بودن به آفت‌زدگی توضيح دهيد؟
نارون، گياهي است که در فضاي سبز شهري کاشته مي‌شود و فضاي سبز شهري هم به‌طور عمده در جايي قرار گرفته که خودروها در اطراف آن در حال حرکت هستند و سرب و مواد مضر ناشي از سوخت بنزين و منوکسيدکربن را به خورد درختان مي‌دهند؛ پس تمام آلاينده‌هاي شهري روي درختان و گياهان اثر مي‌گذارند و مي‌بينيم که اين درختان شهر به‌گونه‌اي خود را فداي ما انسان‌ها مي‌کنند؛ چراکه آن‌ها آلودگي‌ها را مي‌گيرند تا ما هواي سالمي داشته باشيم.
اين درخت از جمله درختاني است که چندين سال در شهر کرمان کشت شده و با آلودگي‌هاي شهري هم‌چنان درگير است و به‌طور مرتب به هرس و جوان‌سازي نیاز دارد.
• جوان‌سازي به چه معني است و اين اقدام چه کمکي به درخت نارون مي‌کند؟
هرس و جوان‌سازي، به اين معني است که باید شاخه‌هاي زيادي در کنار شاخه‌هاي آفت‌زده قطع شود؛ در اين شرايط، درخت شاخه‌هاي جديدي ايجاد مي‌کند و اين نو شدن شاخه‌ها منجر به رشد ريشه‌اي درخت مي‌شود. جوان‌سازي، نياز باغباني درخت نارون است که شهرداري هرساله این کار را انجام مي‌دهد و در کنار اين اقدام به مسايل گياه‌پزشکي درخت هم توجه دارد و گاهي تشخيص مي‌دهد که شاخه‌هاي آفت زده را قطع کند.
• سربرداري درختان نارون بولوار جمهوري‌اسلامی در چه راستايي است؟
اين اقدام در راستاي جوان‌سازي نارون‌هاست که بايد انجام شود. البته هرس کردن در واقع مانند شمشير دولبه است و در بسياري از مواقع امکان دارد درخت برگردد و بهتر شود.
• آيا هرس درختان نارون مي‌تواند به جوان‌سازي آن‌ها کمک کند؟
هرس، از اصول اوليه‌ی باغباني در فضاي سبز شهر است و مي‌تواند به جوان‌سازي درخت کمک کند.
از سن درختان نارون‌هاي شهر کرمان 30 تا 35 سال گذشته است؛ بنابراین، چوب درون اين درختان پوک شده و با کوچک‌ترين باد، باران و برف مي‌شکند؛ به همین دلیل نياز است به اين درخت فرم داده شده و جوان‌سازي شود.
• آيا آفت‌هايي که موجب ضعيف شدن درخت نارون شده‌اند، در گذشته نيز وجود داشته‌اند؟
درختان نارون در سال‌های 1377 تا 1379 با موجي از آفت برگ‌خوار روبه‌رو شدند؛ به‌گونه‌ای که اواخر شهريورماه سال 79 تمام برگ‌هاي درختان ريختند و شهرداري مجبور شد با سم‌پاشي‌هاي شديد، با اين آفت مبارزه کند. اين اقدام کم‌کم باعث ضعيف شدن درختان شد و درکنار تغذيه‌ي ضعيف درختان و قرارگيري تعداي از آن‌ها در کوچه‌ها و معابر فرعي، امکان دسترسي به آن‌ها نیز کم شد.
• آيا عوامل ديگر هم در ضعيف شدن و آسيبپذيري درخت نارون تأثيرگذار بود؟
بله، گاهي ديده مي‌شد که مردم مصالح ساختماني خود را پاي اين درختان رها کرده و يا آب ناشي از مواد شوينده را پاي درختان مي‌ريختند که همه‌ي اين موارد در کنار پايين بودن کيفيت آب شهر و ضعف بنيه‌ي درختان، شرايط را براي هجوم آفت سوسک چوب‌خوار فراهم کرد و زماني که اين آفت با درختان ضعيف نارون روبه‌رو شد، به‌صورت تجمعي رشد کرد و حالت هجومي به خود گرفت؛ بنابراين، در حال حاضر مجبور هستيم براي کم کردن فشار آفت، جا‌هاي آفت‌زده‌اي از درخت را که لارها در آن فعال هستند، قطع کنيم. البته هرچند کارشناسان شهرداري تمام آزمايشات خاک و آب را انجام و به مرکز تحقيقات کشاورزي تحویل داده‌اند، اما ميزان آفت به قدري زياد است که با روش‌هاي مختلف ازجمله قطع درختان بايد با آن مبارزه کرد.
• با توجه به آسيبپذيري درختان نارون، براي کاشت گونه‌هاي گياهي ديگر فکر شده است، يا خير؟
به کارشناسان و متوليان فضاي سبز اعلام کرديم که به غير از نارون، کاشت گونه‌هاي ديگر را نيز مد نظر قرار دهند که در اين رابطه با همکاري کارشناسان دانشگاه باهنر، مسئولان فضاي سبز شهرداري و کارشناسان مرکز تحقيقيات کشاورزي، جلسه‌هاي متعددي برگزار و در مورد کاشت گونه‌هاي درخت و انواع درختچه‌ها فکر و تصميم‌گيري کرديم و سعي شده تمام جوانب کار را درنظر بگيريم.
• بيش‌تر مردم نسبت به قطع درختان حساس بوده و واکنش نشان مي‌دهند، پاسخ شما در اين رابطه چيست؟
مردم در سطح شهر کارگراني را مي‌بينند که اره به‌دست درحال بريدن شاخ‌وبرگ هستند و نسبت به اين عمل حساس مي‌شوند، اما بايد بدانند پشت اين کار، يک خرد جمعي و تصميم‌گيري اساسي وجود دارد و کسي سرخود نمي‌تواند شاخ‌وبرگي را ببرد و يا درختي را قطع کند و اين اقدام، يا هرس باغباني است و يا در راستاي مشکلي چون وجود آفت انجام مي‌شود.
مهدیه جعفری
