شهرساز، حلقه‌ی مفقوده در مدیریت منظر شهری

نگاهی گذرا به سیمای شهرمان کرمان، هرآن‌چه را که مرتبط با منظر شهری هویت‌مند بوده؛ به زیر سوال می‌برد. در سیمای شهر امروز، بی‌نظمی، اغتشاش، عدم هویت، عدم تعادل به چشم می‌‌خورد. این موضوع به میزان بالایی متأثر از ترکیب بی‌ارتباط نماهای ساختمان‌ها و نگاه تک بعدی از منظر صرفا معماری به تک بناهای شهر  می‌‌باشد. در آیین نامه‌های شورای عالی شهرسازی، مبحث 4 مقررات ملی ساختمان، دفاتر معماری و شهرسازی وزارت مسکن و شهرسازی ضوابط و قوانین مصوب در رابطه با نمای ساختمان آمده است اما کوشش‌های صورت گرفته بیش‌تر به تک بناها معطوف شده است و شهر فراتر از تک بناها در خارج از پوسته‌ی کالبدی ساختمان‌ها وخیابان‌ها عمل می‌‌نماید. 
با نگاهی گذرا به شهر چه  از دید ناظر پیاده و چه سواره با منظری از اغتشاشات بصری مواجه هستیم که انسان تنهای امروز را با تلنباری از ابهامات حاصل از زوايد شهری مواجه می‌سازد. 
از دیدگاه پدیدارشناسانه و بر مبنای نظریه‌ی اطلاعات، یک پیام زمانی زیبایی را القا می‌کند که هدر رفت اطلاعاتی کافی داشته باشد. باید مقدار اطلاعات آن‌قدر باشد که میزان بداعت آن یعنی محتوای زیبایی شناختی آن از حداکثر دریافت ذهنی یعنی شانزده بیت بر ثانیه فراتر رود. از این‌رو گیرنده مجبور به تشکیل طرح‌واره‌ای است که ذهن را اجبارا به خود معطوف داشته و خاطره‌ای را در ذهن ثبت می‌کند. خلق منظر شهری که رساننده مقدار کافی اطلاعات به ذهن بیننده باشد نیازمند طراحی شهری است که خلاقیت را چاشنی طرح کرده باشد. اینجاست که خلاء نقش شهرساز و به ویژه طراح شهر، در مدیریت منظر شهری محسوس می‌شود. پیچیدن یک نسخه‌ی یکسان از مطالعاتی تحت عنوان دستورکار منظر شهر برای همه‌ي شهرها، گامی ابتدایی بوده که لزوم بومی‌سازی آن به فراخور ویژگی‌های هر شهر می‌تواند اقدامی مکمل بر گام اولیه‌ی تهیه‌ی سند منظر شهری باشد. در رابطه با شهر کرمان نیز این مطلب قابل بررسی است. لزوم تهیه‌ي سند منظر شهری کرمان می‌تواند قدمی مهم در شروع سامان‌دهی منظر شهری باشد به نحوی که بر اساس منطقه و ناحیه‌های شهری به تعیین الویت‌های مهم منظر شهری پرداخته و سپس بر اساس درجه‌ي اهمیت هر بخش، به مدد نیروهای متخصص شهرسازی و معماری به تدوین ضوابط، دستور کار و راهنمای پیشنهادی در جداره‌های شهر اقدام کرد. تشکیل کارگروه منظر شهری متشکل از متخصصان امر و هم‌چنین راه‌اندازی زیرکارگروه‌های مرتبط، نقشی تاثیرگذاری  در بومی کردن ضوابط و دستورکارهای پیشنهادی خواهد داشت. زیرمجموعه‌ي کارگروه منظر می‌تواند تحت عناوینی چون کارگروه منظر معابرشهری، کارگروه منظر گره‌های شهری، کارگروه منظر طبیعی، کارگروه منظر گردش‌گری و غیره مطرح باشد. زمانی‌که خطوط کلی ضوابط نماها و جداره‌های شهری توسط متخصصین شهرساز تدوین شود، معمار می‌تواند در راستای خطوط کلی پیشنهادی به طراحی نمای بنای مدنظر خود بپردازد که نتیجه‌ي این اقدام شکل‌گیری منظری هماهنگ و در عین حال متباین خواهد بود.
با این تفاسیر، یک شهرساز یا به عبارت بهتر یک طراح شهری، فردی متخصص در زمینه‌ي ایجاد هماهنگی در عین تنوع در نماهای شهری بوده که به‌دلیل عدم توجه به نقش این دسته از متخصصان شهری، روز به روز شاهد شکل‌گیری منظری ناهمگون بوده‌ایم. شهرساز و طراح شهری به‌عنوان حلقه‌ای مفقوده بوده که نتیجه‌ي این عدم حضور، اغتشاش و نابسامانی در منظر کنونی شهر می‌باشد. شهرکرمان، همت جمعی متخصصان در راستای سامان‌دهی منظر شهری از یک‌سو و تدوین الگو و ضوابطی در توسعه‌های جدید شهری را می‌طلبد. در زنجیره‌ي جمعی متخصصان مدیریت شهری، حذف یک حلقه، کل کارکرد سیستم را زیر سوال می‌برد. باید حلقه‌های مفقوده را باز شناخته و به کار آوریم.

نسرین محمدی‌زاده
دکترای شهرسازی، مدرس دانشگاه آزاد کرمان