به بهانۀ روز جهانی موزه و میراث فرهنگی
محمدرسول جهانشاهی
سخن‌گوی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری کرمان
تصور کنید روزی را که به‌دلیل سهل‌انگاری ما انسان‌ها، گنبد باشکوه جبلیه فرو ریزد، باغ زیبای شاهزاده ماهان به خاطره‌ها بپیوندد و از میدان ارگ و بازار تاریخی، جز عکس و خاطره‌ای باقی نماند. تصور نابودی این بناهای تاریخی شهرمان هم دردناک است چه این‌که سالها پیش، به خاک افتادن عظمت ارگ تاریخی بم به تلاش بلای طبیعی زلزله، تا ماه‌ها بهت و حیرت و افسوس را نه‌تنها برای ما که برای جهانیان به‌وجود آورد.
چهل‌وسه‌سال پیش در چنین روزی، در قطعنامۀ شماره پنج دوازدهمین مجمع عمومی كمیتۀ بین‌المللی موزه‌ها(ایكوم) كه در مسكو برپا شد، روز 18 مه برابر با 28 اردیبهشت به‌عنوان «روز جهانی موزه و میراث فرهنگی» اعلام شد. روزی که مقرر شد تا نمادی برای توجه بیشتر به آثار تاریخی و باستانی کشورها باشد تا از این طریق، دنیا محل مناسب‌تری برای یادآوری گذشته و پیشنیه و تاریخچه محسوب شود.
نکته مهم در نام‌گذاری این روز به نام میراث فرهنگی، تلاش برای سالم نگه داشتن این عظمت بزرگ است. در کنار توجه فرهنگی به مقوله میراث فرهنگی و تأثیر آن‌ها بر راه و روش زندگی آینده، سلامت فیزیکی و سخت‌افزاری این اماکن، مهم‌ترین دغدغه متولیان پاسداشت میراث تاریخی و فرهنگی هر کشور است و در همین شرایط است که دغدغۀ ایمنی اماکن تاریخی، قدیمی و باستانی به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های نهادهای مرتبط نظیر آتش‌نشانی تبدیل می‌شود.
مراقبت از تاریخ و میراث شهرمان، یک وظیفۀ همگانی
دارا بودن مستندات و ساختمان‌های تاریخی به‌تنهایی شرط کافی نیست و مهم‌تر از آن نگهداری و حفظ این آثار است که بتوانیم آن‌ها را برای آیندگان نیز به یادگار بگذاریم تا آن‌ها نیز از این پیشینۀ تاریخی بهره‌مند شوند. در بسیاری از کشورهای پیشرفتۀ دنیا برنامه‌های خاصی برای حفظ این بخش‌ها دارند که مرور برخی از آن‌ها خالی از لطف نیست.
موزه‌ها و سازه‌های تاریخی و سنتی براساس دستور العمل‌های ایمنی مصوب، مجهز به آخرین سیستم‌های اعلام و اطفای اتوماتیک بوده و سیم‌کشی‌های برق آن نقاط، دائم کنترل می‌شود.
لوازم و وسایلی که در آن‌ها چیده می‌شود، دارای حداقل بار اشتعال است و اگر آن مکان موزه باشد، حتی گاهی در اطراف آثار خاص، پرده‌های مقاوم در برابر حرارت نصب می‌شود.
تمام ساختمان تحت کنترل دوربین‌ها و سیستم‌های مداربسته است و نگهبانان با کارکرد سیستم‌ها آشنایی کامل دارند.
مالکان، امانت‌دار تاریخ
روی دیگر این ماجرا، عدم توجه برخی مالکان شخصی این سازه‌های تاریخی به وضعیت ایمنی است. موضوعی که به‌واسطۀ وجود سازه‌های پُرتعداد تاریخی در نقاط مختلف شهرمان کرمان، امری بدیهی و البته ایمن‌سازی آن لازم است. بسیاری از ساختمان‌های سنتی و تاریخی به بهانه‌های مختلف ازجمله داشتن مالک شخصی، نداشتن بودجه، در دست اقدام بودن و... به حال خود رها شده و هر لحظه ممکن است حادثه‌ای آن‌ها را از بین ببرد. بازار تاریخی کرمان به‌عنوان یکی از زیباترین و طولانی‌ترین بازار سرپوشیده کشور، از نظر زیبایی با بسیاری ابنیه تاریخی در جهان سرآمد است. این بازار در سال‌های اخیر بارها شاهد حادثۀ آتش‌سوزی و چند آتش‌سوزی گسترده بوده است که به لطف خدا هر بار هم با عملیات سریع آتش‌نشانان، از خسارت جدی و تخریب آن جلوگیری شده است.
این‌که در بازار تاریخی کالاها در بدترین شرایط انبار می‌شود و بدون رعایت اصول ایمنی و با چیدمان غیراصولی اجناس و کالاهای سنگین، ایستایی ساختمان به مخاطره انداخته شود، حاکی از بی‌توجهی به این‌گونه اماکن است. وقتی ما به مکانی مانند بازار تاریخی توجهی نداشته باشیم، چگونه به سایر اماکن تاریخی شهر رسیدگی می‌کنیم؟
بازار تاریخی کرمان و میدان توحید (ارگ)، از شرایطی خاص برخوردار است؛ بازاری با پذیرش جمعیتی چندهزارنفری در هر شبانه‌روز و البته ثبت‌شده به لحاظ تاریخی و ملی؛ محدوده‌ای که اگر توجه ویژه‌ای به ایمن‌سازی آن نشود، می‌تواند روزی به بحران جدی برای بازسازی تبدیل شود.
به فکر تاریخ‌خوانی آیندگان باشیم
حادثه، آخرین مرحلۀ عدم رعایت اصول ایمنی است و فرجام هر بی‌احتیاطی، حادثه خواهد بود. یک مکان قبل از این‌که درگیر حادثه شود، مجموعه‌ای از بی‌احتیاطی را به خود دیده است و آتش‌سوزی و حادثه، پایان کار است. در این مواقع آتش‌نشانان در مرحلۀ پایانی وارد عمل می‌شوند؛ بنابراین، برای جلوگیری از وقوع حادثه، باید پیش از آن اقدام کرد. بر این اساس، نهادهای نظارتی و بازرسی باید از هرگونه تغییرکاربری‌های غیرمجاز به‌ویژه در ابنیۀ تاریخی جلوگیری کنند.
بناهای تاریخی، متعلق به یک شهر و شهروندان آن است و همۀ ما باید در حفظ آن‌ها تلاش کنیم و در نهایت این‌که مراقب باشیم که با کوتاهی در امور محوله، با دستان خود شناسنامۀ خود را نسوزانیم و اجازه دهیم تا آیندگان، گذشتۀ خود را تماشا کنند.
