ریشه‌ی ارتباط و علاقه‌ی انسان به گیاه از سال‌های بسیار دور و شاید از دوران انسان‌های اولیه نشأت می‌گیرد. مرور تاریخ نشان می‌دهد که همراه با گسترش و پیش‌رفت امکانات زیستی، توجه به گیاهان هم افزایش می‌یابد. تاریخ نشان می‌دهد که از زمان مهاجرت قوم ماد به فلات ایران، مردم این سرزمین همواره در توسعه‌ی فضای سبز و كاشت گیاهان كوشا بوده‌اند به طوری كه روزگاری ایران به نام كشور گل وبلبل شهرت داشته است.
با گسترش فضای زندگی و تبدیل این فضاها به محیط‌های شهری ضرورت توجه به گیاهان و نقش آن‌ها در بهبود کیفیت زندگی روز به روز افزایش می‌یابد.
امروزه مفهوم شهر بدون وجود فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن، قابل درک نیست. شهرها به عنوان کانون‌های تمرکز فعالیت و زندگی انسان‌ها برای این‌که بتوانند پایدار بمانند چاره‌ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متاثر از سیستم‌های طبیعی ندارند. در این میان فضاهای سبز شهری به عنوان جزء ضروری و لایفنک پیکره‌ی شهرها در معنا بخشیدن و کیفیت دادن به زندگی شهری نقس اساسی دارند و کمبود این فضاها می تواند اختلالات جدی در حیات شهرها به وجود آورد.
این توضیحات تنها گوشه‌ای از ضرورت توجه به فضای سبز را نشان می‌دهد اما متأسفانه در كشور ما گیاهان مورد بی‌مهری بسیار قرار گرفته‌اند، بدین جهت بالا بردن سطح آگاهی مردم در مورد فضای سبز و آشنایی با خواص گیاهان ضرورتی است كه مانع بروز فاجعه‌ی نابودی شهرها بر اثر آلودگی هوا و محیط زیست می‌شود.
بر همین اساس در این برگ از پرونده‌ی شهروند، با مهندس فرخ بهرامی، یکی از متخصصان در زمینه‌ی طراحی و نگه‌داری فضای سبز گفت‌وگو کردیم. پروژه‌هایی چون فضای سبز هفت باغ علوی، کارخانه‌ی مس باهنر، کارخانه‌ی سیمان، شهرک‌های صنعتی و... گوشه‌ای از فعالیت‌های ایشان در سال‌های اخیر در شهر کرمان است.
آقای مهندس، به نظر شما توجه به فضای سبز در زندگی شهری چه اهمیتی دارد؟
زندگي در شهرها و حضور بيش از اندازه‌ي اتومبيل‌ها در کنار زندگي شهري و صنعتی، عدم رعايت شهرسازي مدرن و راه‌سازي در مناطق مسکوني و تفکیک آن از مناطق تجاري و حضور گذرگاه‌ها و صنايع در کنار و درون‌شهرها باعث شده که آرامش لازم براي يک زندگي آرام از انسان‌ها صلب شود و تنها چيزي که مي‌تواند از بار سنگين اين فشارها بکاهد حضور پارک‌ها، بوستان‌ها و لکه‌هاي سبز در کنار اين زندگي ماشيني است.
برای افزایش تاثیر فضاهای سبز شهری چه تدابیری می‌توان اندیشید؟
ترکيب فضاي سبز با امکاناتي از قبيل آبنماهاي شهري، المان‌ها و نورپردازي‌هاي زيبا مي‌تواند اين تاثير را دوچندان کند و اين در اقليم‌هاي کويري بيش‌تر احساس مي‌شود چرا که شما وقتي از شهرهاي جنوبي خارج مي‌شويد تنها بيابان‌هاي خشک است که خودنمايي مي‌کند. اين‌جا است که حضور درختان، چمن‌ها و گل‌ها مي‌تواند این چهره‌ي زمخت را اندکي نرم و لطيف کند.
با توجه به تجربه‌های بسیاری که دارید، براي طرحی بهتر و موثرتر فضاي سبز شهري چه نکاتي را بايد رعايت کرد؟
برای طراحی فضاهای سبز شهری باید از تجمع فضاهاي بزرگ در يک قسمت و رها کردن قسمت‌هاي ديگر خودداري شود.
بهتر است در محله‌هاي مسکوني و تجاري، در جاي جاي شهر، بوستان‌هاي کوچکی فراهم شود.
استفاده از آبنماهاي کوچک به همراه المان‌هاي زيبا و مجموعه‌ی بازي کود کان در کنار بوستان‌ها می‌تواند برای شهروندان جذابیت بیش‌تری ایجاد کند.
نکته‌ی مهم دیگری که باید در طراحی فضای سبز به آن توجه کنیم، رعايت اصول مهندسي فضاي سبز و انتخاب گونه‌هاي مناسب اقليم منطقه است.
در کنار فضاهای سبز باید امکانات لازم براي کودکان و بزرگ‌سالان هم فراهم شود.
نکته‌ی بسیار، بسیار مهمی که باید در طراحی فضای سبز به آن توجه کنیم، برنامه‌ريزي مناسب براي بهره‌وري از آب و استفاده‌ي بهينه از اين موهبت الهي است که توجه به این نکته در مناطق کم آبی چون کرمان مهم‌تر هم می‌شود.
وضعيت فضاي سبز کرمان را چطور ارزيابي مي‌کنيد؟
با توجه به اين‌که شهر کرمان در حاشيه‌ي کوير مرکزي ايران قرار گرفته است و اطراف اين شهر را بيابان‌هاي خشک احاطه کرده، از جهت فضاهای سبز طبیعی دچار کمبود است اما خوش‌بختانه حضور باغ‌ها در حاشيه‌ي شهر و وجودپارک‌ها و بوستان‌هاي شهري توانسته اندکي از اين کمبودها را جبران کند ولي هنوز با استاندارد سرانه‌ی فضاي سبز براي هر شهروند فاصله‌ي زيادي دارد.
علت ضعف‌هايي که در اين زمينه ديده مي‌شود چيست؟
عوامل بسیاری در بروز این کمبود نقش دارند که به صورت فهرست‌وار به تعدادی از مهم‌ترین این عوامل اشاره می‌کنم:
1- عدم رعايت اصول مهندسي فضاي سبز در انتخاب گونه‌هاي مناسب اقليم
2- عدم برنامه‌ريزي براي بهره‌وري بهتر از آبياري‌هاي مدرن برای صرفه‌جويي بيش‌تر
3- تکرار و استفاده از گونه‌هاي يک شکل و گاهی بيمار مانند استفاده از نارون‌ها در گذشته
4- عدم رعايت فواصل مناسب و نوع گونه‌ها در کنار هم
5- استفاده‌ی کم‌تر از درختچه‌هاي تزئيني و گل‌دار در بافت شهرک‌هاي مسکوني و تجاري
6- عدم استفاد ه از سبک‌هاي هرس مدرن و ایجاد شکل جديدي براي گياهان منطقه
7- عدم استفاده از مهندسان و متخصصان خبره در زمینه‌های ايجاد و نگه‌داري فضای سبز و هم‌چنين استفاده از ابزارآلات مدرني که در بهبود کيفيت موثرند.
با توجه به تجربیاتی که داريد، چه راهکارهايي را برای زیباتر کردن فضاي سبز کرمان موثرتر می‌دانید؟
برای پاسخ یه این سوال هم به صورت فهرست‌وار مطالبی را عرض می‌کنم.
1- استفاده از گونه‌هاي گياهي جديد سازگار با اقليم کرمان
2- استفاده از سبک‌هاي جديد کشت و آموزش لازم به کارکنان فضاي سبز
3- به‌کارگيري بيش‌تر از المان‌هاي معماري و تلفيق آن‌ها با اجزای ديگر مثل اختلاف ارتفاع، نورپردازي‌هاي مناسب و مدرن و ا يجاد آبنماهاي کوچک و بزرگ در کنارشان
4- آموزش تدريجي به شهروندان در خصوص حفظ و نگه‌داري فضاهاي ايجاد شده در رسانه‌هاي عمومي به صورت مستمر.
بعضي عقيده دارند که در شهرهاي کويري و کم‌آب نبايد فضاي سبز را گسترش داد. شما با این نظریه موافقید؟
شما اگر به شهرهاي شمالي کشورمان سفر کنيد و به اطراف‌تان بنگريد همه جا سر سبز و جنگل است و بيننده از آن فضا، آن‌چنان توقعي برای دیدن درخت‌ها و زيبايي آن ندارد اما اگر به روستايی کويري برويد که درختی نداشته باشد، این طور تصور می‌کنید که کسي آن‌جا زندگي نمي‌کند تا چه رسد به شهرها، لزوما وجود فضاي سبز در مناطق مسکوني کويري بيش‌تر مورد نياز است و بايد کوشيد و برنامه‌ريزي کرد که فضاي سبزی مناسب اقليم و منطقه ايجاد کنیم که هم در مصرف بهينه‌ی آب صرفه‌جويي شود و هم بيش‌ترين تاثير بصري را در بيننده ايجاد کند.
برای دست‌یابی به این هدف هم باید از روش‌هاي مدرن که در بسیاری از کشورهای دنيا متداول است استفاده کرد و يک مديريت کلان در خصوص مصرف بهينه آب را اعمال کرد.
چطور مي‌توانيم هم فضاي سبز داشته باشيم هم در مصرف آب صرفه‌جويي کنيم؟
کارِ آن‌چنان سخت و دشواری نیست. اگر بنا به اهميت اين موضوع، توجه به این مساله در دستور کار ادارات و نهادهاي ذيربط و هم‌چنين مردم عادي قرار گيرد و آموزش‌های لازم در اين زمینه داده شود، به یقین نتيجه خواهد داد؛ فقط کافي است اين را باور کنيم که شرايط کم‌آبی بسيار اسفبار شده است.
صرفه‌جويي در آب بايد از ادارات به صورت الگو و از منازل مسکوني آغاز شود و جلوي مصرف بي‌رويه گرفته شود. باید استفاده‌ی مجدد از آب مصرفي را در خانه‌‌ها به مردم آموزش داد. باید بیاموزیم که چگونه مي‌شود از آب زير ظرف‌شويي‌ها و دوش‌هاي حمام مجدد استفاده کرد حالا چه در بخش خصوصي و چه در بخش عمومي شهرها. با اين آب‌ها که میزانش هم کم نیست می‌توان بخشی از فضاي سبز منازل و پارک‌ها را آبیاری کرد.
همان‌طور که يادآور شدم ما بايد الگوي مصرف‌مان را عوض کنيم و نحوه‌ي کشت و آبياري را کلا متحول کنيم. ما می‌توانیم با استفاده از تکنيک‌هاي موجود در دنيا، تغيير گونه‌هاي موجود و جايگزين کردن آن‌ها با گونه‌هاي کم‌آب و هم‌چنين استفاده از امکانات و ابزارآلات موجود در اين خصوص که در بعضي از کشورها استفاده مي‌شود، هم فضاهای سبز زیبایی داشته باشیم و هم در مصرف آب صرفه‌جویی کنیم.
يکي دیگر از مشکلات فضاي سبز، آفت سوسک برگ‌خوار نارون‌ها و کرم خراط درختان است، آیا برای مبارزه با این آفات راهی جز قطع درختان وجود ندارد؟
درست است. يکي دیگر از مشکلات فضاي سبز، آفت سوسک برگ‌خوار نارون‌ها و کرم خراط درختان است که چندين سال است درختان نارون را آلوده کرده اما با توجه به کوتاهي‌هايي که در اين زمينه در گذشته صورت گرفته تعداد زيادي از اين درختان را از دست داده‌ايم. درست است که مبارزه اندکي سخت است اما شدني است.
به دو روش مي‌توان اين مبارزه را دنبال کرد.
یکی از روش‌های مبارزه استفاده از سموم شيميايي در فصول مناسب و پي‌گيري و تکرار آن است و روش دیگر مبارزه به روش فيزيکي است. در این روش کرم‌هاي خراط از تنه و سرشاخ‌هاي درختان نارون جمع‌آوری شده و سرشاخ‌هاي آلوده حذف و سوزانده می‌شوند. در روش فیزیکی به صورت مستمر و با هر روشي که بشود آفات را از بين می‌بریم.
سپاسگزاریم از همراهی شما و برایتان آرزوی توفیق داریم.
نجمه کامیابی
