همان طور که مي‌دانيم شهر کرمان صاحب آثار و بناهاي تاریخی‌ای است که از لحاظ زيبايي معماري به خصوص در نماي بيروني زبانزد خاص و عام است.
اما طي سال‌هاي اخير با افزايش جمعيت، نياز به ساخت‌وساز نيز افزايش يافت و به دنبال آن ساختمان‌هايي بلند با نماهايي عجيب و غريب در گوشه و کنار شهر ساخته شدند و سايه‌ي سنگين خود را حتي بر بافت تاريخي نيز انداختند . هرچند طي سال‌های گذشته منظر شهري و نماهای ساختمان مورد توجه قرار گرفته و کارشناسان، نماي ساختمان را امضا‌ي سازنده‌ی آن دانستند اما اين درهم ريختگي و ناهمگوني آزاردهنده ساختمان‌هاي شهر کرمان آيينه‌اي شد از عملکرد نادرست معماران، کارفرمايان و مسولان ناظر که مورد اعتراض و ايراد خود مردم قرار گرفتند. اما اين سوال که مسئولان و متوليان امر چقدر مقصر بوده‌اند و چرا طبق ضابطه و قانون در اين رابطه عمل نکردند و چه عواملي پشت اين چهره‌ي درهم کرمان وجود دارد؛ موضوعي است که درباره آن با آقاي مهندس علي اصغر جلال کمالي کارشناس ارشد معماری و عضو سازمان نظام مهندسي به گفت‌وگو نشستيم.
• با توجه به رشد شهرنشيني و افزايش ساخت و سازها در شهر کرمان شاهد تغييرات اساسي در نماي ساختمان‌ها و منظر شهري هستيم که نتيجه‌اي جز ناهمگوني و درهم ريختگي نداشت به نظر شما در اين روند ساخت و سازهاي غير اصولي مسوولان شهري نمي‌توانستند با لازم‌الاجرا کردن قوانين و آيين نامه‌ها شرايط را کنترل کنند؟
اين مشکل نتيجه‌ي عوامل متعددي است. در شهري که تراکم به وفور ديده مي‌شود ساختمان‌هاي ساخته‌شده بدون رعايت ضابطه هم بسيار وجود دارد. هرچند که شما برنماي ساختمان تاکيد داريد اما مشکل بزرگ‌تري وجود دارد؛ مثلا در شهر خانه‌هاي ويلايي بسیاری را مي‌بينيم که کنار آن‌ها ساختمان های سه طبقه ساخته شده است و آن طرف‌تر از این‌ها يک ساختمان 10 طبقه وجود دارد؛ بايد بگويم اين تصاویر آزار دهنده‌تر از مشکل نما است.
هرچند اين‌که نماي ساختمان‌ها چگونه و با چه مصالحي ساخته شده مسأله‌ساز و قابل تامل است؛ اما از آن مهم‌تر اين است که چگونه ساختمان‌ها ساخته شده‌اند؟ وقتي از بالا به شهر نگاه مي‌کنيم واقعا اين ناهمگوني آزار دهنده را مي‌بينيم .
• خب اگر ساختمان‌ها را به همين شکل ولی با نماي متناسب، زيباسازي کنيم در منظر شهري تاثير مي‌گذارد؟
خير، اگر ساختمان‌سازی به همين شکل باشد و ما نماي آن را زيبا کنيم چندان فرقي نمي‌کند. اصل مطلب اين است که ما ضابطه‌ي معيني را در تراکم رعايت نکرديم و پشت پرده‌ي اين قضيه نياز مالي دستگاه‌هاي اجرايي بوده است که باعث شده کار مديريت به سمت و سوي ضابطه‌فروشي و قانون‌فروشی پيش‌رود و اين اتفاقي است که طي سال‌هاي گذشته هم شاهد آن بوده‌ايم.
• به نظر شما طرح تفضيلي که شهرداري آن را تهيه و اجرا مي‌کند نمي‌تواند با اسلوب و ضوابط خود از نماسازي و منظر شهري دفاع کند؟
در مسائل اجرايي شهر، آن‌چه درنهایت مورد عمل قرار مي‌گيرد طرح تفضيلي شهر است که خود شهرداري به طور مستقيم آن را تهيه مي‌کند و خودش هم باید ناظر اجرای آن باشد و من به طور شخصي به اين طرح ايراد مي‌گيرم زيرا مجري و طراح آن يکي است.
• به نظر شما ايراد این‌که در طرح تفضيلي مجري و طراح يکي باشد چيست؟
بيبينيد اگر طراح و مجري يکي باشد طرح به سمت و سوي خوبي پيش نمي‌رود. براي روشن شدن موضوع مثالي مي‌زنم، اگر ساختماني بخواهد ساخته شود هم طراح و هم مجري درباره‌ي ساخت آن نظر مي‌دهند طراح مسائل مالي طرح را درنظر ندارد و درواقع زيبايي کارمدنظر اوست. ولي مجري، کاري مي‌کند که هزينه‌ها را کاهش دهد. وقتي طراح، مجري و ناظر يکي باشند، طبيعي است که کار به سمت و سوي خوبي پيش نخواهد رفت.
طرح تفضيلي که شما به آن انتقاد مي‌کنيد از چه قانون و طرح ديگري گرفته شده است؟ اين طرح براي مناطق مختلف شهر کرمان طراحي شده است يا خير؟
طرح تفضيلي بر اساس طرح جامع تهيه و تصويب مي‌شود. طرح جامع برنامه‌ريزي کلي است که تراکم، مسيرهاي اصلي و فرعي و موارد اين چنيني را بررسي مي‌کند و بر اساس يک دوره‌ي 10 يا 20 ساله پايه‌گذاري مي‌شود. طرح تفضيلي در واقع توصيف و تفضيل طرح جامع است و جنبه‌ي اجرايي‌تر دارد. هم‌اکنون در شهرداري کرمان طرح تفضيلي بافت قديم، منطقه‌ی غرب و منطقه‌ي شرق بر اساس نظر 3 مشاور در حال بررسي است.
• آيا در طرح تفضيلي ضوابطي براي نماسازي وجود دارد؟
در طرح تفضيلي ضوابطي وجود دارد که بيش‌تر پلان را مي‌بيند و به نما و ظاهر ساختمان نمي‌پردازد. يعني در ماهيت اين طرح چنين چيزي وجود ندارد و بيش‌تر با سطح سروکار دارد و در آن ضابطه‌اي وجود ندارد که به نما پرداخته شود، اما فقدان ضوابطي که در زمينه‌ي نما، سيما و منظر شهري در قوانين وجود دارد در جاي ديگري ديده شده که به آن طراحي شهري گفته مي‌شود.
• آيا ارگاني موظف به تهيه‌ي طرح‌هاي شهري است يا خير؟
ارگان‌هايي چون مسکن و شهرسازي موظف به تهيه‌ي طرح‌هاي جامع شهري هستند ولي کسي موظف به طراحي شهري نيست و قانون جايي نگفته که به اين مقوله بپردازيد. اين ابتکار عمل متعلق به شهرداري است که در سال‌هاي گذشته هم وارد شده که نمونه‌ي آن يکسان‌سازي بعضي از واحدهاي تجاري در معابر اصلي و پرتردد شهر کرمان است. بايد بگويم سازمان به‌سازي و نوسازي در زمان مهندس جلال‌مآب ورود خوبي در اين رابطه پيدا کرد که نتيجه‌ي آن کف‌سازي تعدادي از پياده‌روها بود و در خيابان‌هاي ناصريه، پيروزي و شريعتي هم خوب کارکرد.
• چرا نمای ساختمان‌هاي شخصي‌ساز در شهر کرمان بر اساس قوانین معماري نیست؟
گاهي اوقات معمار بر اساس خواسته‌ي کارفرما نمايي را طراحي مي‌کند که براساس قاعده غلط است. شهرداري در اين طراحي اصلا کاري به نماي ساختمان ندارد و اين در دستور کار طرح‌هاي جامع و تفضيلي و حتي در دستور کار يک معمار هم نيست. هرچند مي‌گوييم که بايد به نماي ساختمان اهميت داده شود ولي قانون الزام‌آوري براي آن وجود ندارد.
• در هرصورت طرح براي گرفتن پروانه‌‌ی ساختماني بايد به شهرداري برود؛ آيا اصولي بودن طرح درآنجا بررسي نمي‌شود؟
در هرصورت طراح طوري طرح را ارايه مي‌دهد که فقط شهرداري آن را تاييد کند و شهرداري هم کاري به نماي ساختمان ندارد و نظام مهندسي هم خود را ازاين قضيه مبرا مي‌داند مي‌دانيد چرا کاري ندارد؟ چون خودش هم نمي‌داند که چه چيز از کارفرما بايد بخواهد که اجرا کند. تمامي کنترل طرح از سوي شهرداري مبتني بر آن است که چه هزينه‌اي مي‌تواند از کارفرما بگيرد . کارشناس مربوطه در شهرداري کاري به نماي ساختمان ندارد يعني بررسي نمي‌کند که آيا اين نما به درد شهر مي‌خورد يا خير و درنظام مهندسي هم موارد بسيار کلي بررسي مي‌شود و هنوز ورود پيدا نکرده است که نماي ساختمان‌ها را هم چک کند.
• به نظر شما آيا طرح آماده و مدون مي‌تواند راه‌گشا باشد؟
بله اين وضعيت مستلزم آن است که به طور حتم يک طرح آماده از قبل وجود داشته باشد و اگر کارشناس شهرداري بخواهد کنترل کند بايد بداند که از کارفرما چه چيز مي‌خواهد . طرحي همانند طرح تفضيلي بايد وجود داشته باشد تا مواردي را به طور دقيق بررسي کند .اگر در طرح تفضيلي معبري 12 متر تعيين شده باشد کارشناس آن را بيش‌تر و يا کم‌تر نمي‌کند و به نظر من بهتر است طرح آماده و مدوني درقالب يک پيشنهاد کلي روي نماي ساختمان ، بدنه‌ي خيابان‌ها و به طور کلي منظر شهري وجود داشته باشد.
• آقاي مهندس همان طور که مي‌دانيم شهر با همه‌ي ايرادها و مشکلات خود ساخته شده است، براي بهينه سازي منظر شهري چه بايد کرد؟ آيا فرصتي وجود دارد؟
بله متاسفانه شهر در حال حاضر با همه‌ي ايرادها و مشکلات آن ساخته شده است. اگرچه نمي‌توان کل شهر را عوض کرد اما در توسعه‌ي شهر جاهايي وجود دارد که مي‌توان هنوز کارکرد و مي‌توان نمونه‌هاي پسنديده‌اي را ايجاد کرد تا بقيه‌ي مردم ياد بگيرند. اگر کار خوبي وجود داشته باشد مردم تقليد مي‌کنند؛ مثلا در خيابان ناصريه شهرداري ساختمان به‌سازي و نوسازي را به شيوه‌ي زيبايي ساخت اين شيوه باعث شد روي ساختمان‌هاي اطراف تاثير مثبتي گذاشته شود، زیرا خيلي‌ها تقليد کردند و شروع خوبي بود که اين قسمت از شهر که در بافت قديم شهر وجود دارد به اين سمت و سو سوق پيدا کند.
• آقاي مهندس با توجه به اين‌که مي‌بينيم ساختمان‌هايي خارج از اسلوب معماري دربافت قديم ساخته شده‌اند، به نظر شما چرا مسوولان در اين رابطه سخت‌گيري نکرده‌اند؟
متاسفانه رعايت ضوابط هميشه به نفع مديران شهري نيست و رعايت نکردن آن حتي مي‌تواند به نفع شهرداري باشد مثلا کسي که مي‌خواهد چند طبقه بسازد به طور مسلم براي شهرداري درآمد دارد، هرچند خلاف باشد؛ اما اجازه مي‌دهند چرا که اين تنها راه درآمد شهرداري است و در اين زمينه مي‌توان به آنان حق داد.
• به نظر شما شهرداران در ساختن شهر چه نقشی دارند؟
شهر خوب را شهردار خوب و شهر بد را شهردار بد مي‌سازد و اگر شهردار اين بينش و البته فراغت مالي را داشته باشد مي‌تواند به مقوله‌ي نماسازي هم وارد شود. اگر ما درحال حاضر با مشکلات مالي در شهرداري روبه‌رو هستيم به دليل اين است که راه‌هاي متفاوتي براي درآمدزايي شهرداري وجود ندارد و راه اصلي درآمد آن تراکم فروش و فروش قوانين است. چرا که هيچ شهرداري دوست ندارد شهر را خراب کند.
• به نظر شما اهميت دادن به نماي ساختمان نسبت به گذشته بيش‌تر شده يا کم‌تر؟
امروزه يک روند تفکر مثبت در شهرسازي در شهرداري کرمان شکل گرفته است قبلا کسي از نما حرف نمي‌زند اما الان خيلي عام شده است و چون در گذشته سرعت ساخت و ساز بالا بود فرصت فکر کردن و تصميم‌گيري در مورد نماي ساختمان‌ها وجود نداشت اما در حال حاضر در وضعيت رکود اين فرصت فراهم شده که در مورد نوع ساختمان و نماسازي آن فکر شود ودر اين رابطه شهرداري مي‌تواند به خوبي ورود پيدا کند اما به اين شرط که مشکل مالي نداشته باشد.
• در اين حالت اگر ساختمان‌سازي مجدد رونق بگيرد، معماري ساختمان‌ها و نماسازي چگونه خواهد بود؟
از لحاظ کمي نياز به ساختمان نداريم ولي از لحاظ کيفي بسيار نيازمند خانه‌هاي خوب هستيم. من معتقد هستم سرمايه بايد به سمت مسکن برود و اگر سرمايه در بازار مسکن وارد شود؛ مانند سال‌هاي گذشته بازار ساخت و ساز رونق مي‌گيرد و درست است که براي ساختمان‌هاي ساخته شده نمي‌توان کاري کرد اما مي‌توان براي ساختمان‌هاي جديد برنامه‌ريزي داشت.
• همان طور که مسوولان گفته‌اند اغلب تخلفات ساختماني را مردم انجام مي‌دهند که به آن‌ها جريمه نيز تعلق مي‌گيرد به نظر شما ارگان‌هاي دولتي در ساخت و ساز تخلف نکرده‌اند؟
البته ما هميشه مردم را محکوم کرده‌ايم که خلاف ساخته‌اند، درست هم بوده است اما تخلفات ارگان‌هاي دولتي هم باعث نازیبایی شهر شده است. بايد بگويم يکي از عمده مشکلات شهر کرمان که گسترش بي‌رويه است را چه کسي گسترش داده؟ همه مي‌دانيم شهرک رجايي، باهنر، شهرک لاله و چند شهرک ديگر را دولت طراحي و واگذار کرده است وحالا اين شهر بزرگ شده است و با اين وضعيت شهرداري مجبور شده که با يک‌سوم درآمد، برای خدمت‌رسانی سه برابر هزينه کند. اين نتيجه‌ي رعايت نکردن قانون است توسعه‌ي شهر بايد به تاييد و تصويب شوراي عالي معماري و شهرسازي برسد که نرسيده است.
• اين بي‌قانوني و تخلف را چه کسي مرتکب شده است؟
کسي که خودش نماينده‌ي شوراي عالي معماري و شهرسازي است اين تخلف را انجام داده؛ سازمان راه و شهرسازي نماينده‌ي اين شورا در استان است و از آن فاجعه‌آميزتر اين‌که سه ارگان متولي ساخت و ساز در شهر چون شهرداري، راه و شهرسازي و نظام مهندسي خود تخلف کرده‌اند شوراي عالي معماري وشهرسازي مصوبه‌اي در مورد نما در عدم استفاده از مصالح ساختماني چون شيشه و آلومينيوم گذاشت که در ساخت وساز از آن‌ها استفاده نشود و يک‌سري ضوابط ديگر را نيز مشخص کرد. بعد از اين مصوبه راه و شهرسازي با نماي آلومنييوم و شيشه ساخته شد و شهرداري در ساختمان خيابان سپه دو خلاف انجام داد و درساختمان شناژي يک طبقه اضافه کرد و سقف شيرواني زد و سازمان نظام مهندسي ساختمان خود ر ا با اشتباه درنظر نگرفتن نور شرقي وغربي ساخت.
همچنين بايد بگويم ميراث فرهنگی که خود را متولي بافت قديم مي‌داند مي‌توانست ساختمان خود را در بافت قديم بسازد ولي اين کار را نکرد.
• پيشنهاد شما در رابطه با ساماندهي نما و منظر شهري چيست؟
الان هم دير نشده است جاه‌هايي هنوز در بافت جديد وجود دارد که مي‌شود کار کرد شهرداري مي‌تواند با هماهنگي و هم فکري ارگان‌هاي ديگر از جمله مسکن و شهرسازي، نظام مهندسي و حتي ميراث فرهنگي طرح نماي ساختمان و بدنه‌هاي شهري را تهيه کند و ملزم به اجراي آن باشد به نظرم بهتر است براي ساخت و ساز طبق اسلوب معماري، شهرداري با همکاري سازمان نظام مهندسي نقشه‌ي رايگان در اختيار مردم قرار دهد.
طول عمر ساختمان‌ها معمولا 30 سال است و روزي تخريب مي‌شوند و اين فرصت وجود دارد که مي‌توان در تجديد بنا ضوابط را رعايت کرد. البته اين را هم بگويم سنتي ساختن هم به تنهايي ملاک نيست يعني به هر شکل هم نمي‌توان سنتي کار کرد و با زدن طاق و به کاربردن آجر ظاهر را سنتي نشان داد بلکه اين فکر است که مي‌تواند تحول و زيبايي ايجاد کند که بايد در روند ساخت و ساز به اين مقوله هم توجه کرد.
مهدیه جعفری
